Lerende evaluatie van acht wegen naar energietransitie voor bedrijven op bedrijventerreinen

Samenvatting 

Hoe kan de energietransitie tijdig en effectief gerealiseerd worden? Veel partijen stellen zich op dit moment deze belangrijke en steeds urgentere vraag: ook in Overijssel. De partners in de Alliantie Nieuwe Energie Overijssel willen samenwerken aan het versnellen van de realisatie van een energie neutrale provincie Overijssel in 2050. Dit onderzoek was gericht op een specifiek onderdeel van deze uitdaging: de energietransitie voor bedrijven op bedrijventerreinen. De Alliantie NEO en in het bijzonder het cluster “Bedrijven en Industrie” willen graag inzicht hebben in de effectiviteit van acht verschillende aanpakken gehanteerd in verschillende pilotprojecten / cases en tegelijk input krijgen voor het verbeteren van eigen rollen in de projecten. Om dit doel te bereiken is een lerende evaluatie uitgevoerd. Naast het uitvoeren van (beperkt) documentenonderzoek lag de nadruk op face-to-face interviews met sleutelpersonen in de acht cases. De belanghebbenden waren – voor zo ver mogelijk en relevant – verdeeld in twee groepen: de “leveranciers” en de “ontvangers” van de aanpakken. Uit de interviews zijn schetsen van de acht aanpakken geconstrueerd rond zes thema’s: uitgangssituatie; aanpak op hoofdlijnen; ‘harde’ resultaten, zoals energie-effecten en investeringen; proces en ‘zachte’ resultaten, zoals gedeelde inhoudelijke keuzes en investeringsbereidheid; prognose; ervaringen met- en vragen en verzoeken voor de Alliantie NEO. Vervolgens is de informatie over ervaringen met- en vragen en verzoeken voor de Alliantie NEO uit de acht cases gebundeld en geordend tot drie aanbevelingen: werk aan meer bekendheid en optimalisatie van de rollen van de partners in de Alliantie NEO; zorg voor continuïteit in opvolging van de pilots / aanpakken; ontwikkel een maatwerkpakket voor ondersteuning.

De acht cases / aanpakken zijn daarna ingedeeld in twee groepen aan de hand van drie dimensies: project versus proces; smalle versus brede inhoudelijke scope; mate waarin (groepen van) ondernemers in de lead zijn (gebracht). De cases / aanpakken Energieke Regio, BEST Energy CheckUp en Zon op Dak zijn gekarakteriseerd als overwegend projectmatig met een scherpe thematische scope en een gericht aanbod aan bedrijven, terwijl de aanpakken in Vroomshoop, Genemuiden, Kampen, Enter en Haaksbergen zijn gekarakteriseerd als overwegend procesmatig met een initieel bredere thematische scope en ondernemers zelf geleidelijk steeds meer in de lead. Voor de twee clusters van aanpakken zijn aanbevelingen gedaan over onderlinge leerprocessen. 

Van Energieke Regio, BEST Energy CheckUp en Zon op Dak kan er vooral geleerd worden over de succesfactoren voor het effectief bereiken en betrekken van ondernemers bij thematisch, sterk afgebakende initiatieven met focus op het ontwikkelen van (de basis voor) investeringsbereidheid en concrete business cases. De processen in Vroomshoop, Genemuiden, Kampen, Enter en Haaksbergen bevatten vooral “lessons learned” over de effectiviteit van verschillende procesaanpakken en in het bijzonder rolverdelingen en rolinvullingen voor het bereiken van een situatie waarin de ondernemers zelf in de lead zijn met zelf gekozen thema’s, zelf gekozen externe ondersteuning en zelf gekozen gerichte (vervolg)projecten. Vervolgens zijn verbeterkansen voor de twee clusters benoemd. Voor het cluster Energieke Regio, BEST Energy CheckUp en Zon op Dak wordt aanbevolen om geschikte integrale, meerjarige en interdisciplinaire arrangementen voor het gericht inzetten en inbedden van de aanpakken in de lokale processen te ontwikkelen. Gezien de fase waarin de processen in Vroomshoop, Genemuiden, Kampen, Enter en Haaksbergen zich bevinden, is het nu vooral belangrijk om gericht en adequaat in te spelen op de vragen en verzoeken vanuit de cases zelf en het faciliteren van het vraaggerichte leerproces. 

5 De volgende stap was het geven van een reflectie op de acht aanpakken vanuit het perspectief ”vraaggericht werken”: een methodiek en strategie waarin zes gidsprincipes centraal staan: 

1. Altijd focus op belangen en investeringsbereidheid 

2. Altijd gericht op het ontwikkelen van business cases die maatschappelijke meerwaarde geven 3. Altijd tegelijk resultaatgericht én flexibel 

4. Altijd maatwerk in rolverdeling en rolinvulling voor regisseren, aanjagen, verbinden en ontzorgen 

5. Altijd met een helder exit-strategie 

6. Altijd scherp en goed onderbouwd, kiezen 

De reflectie leidt tot drie aanbevelingen voor het cluster Bedrijven en Industrie van de Alliantie NEO: Ontwikkel profielen en instrumentarium voor maatwerkinzet van trekkers van continuïteit vanuit een analyse van concrete ‘hiaten’ in taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden in de lokale energietransitie-processen met betrekking tot het aanjagen, ontzorgen, regisseren en verbinden; 

Kies scherp en ontwikkel een goed onderbouwde en geprioriteerde strategiemix voor respectievelijk bedrijfsgebonden- en collectieve maatregelen en koppel-kansen. Maak deze keus met betrekking tot instrumentarium vooral vanuit een inschatting van waar het meeste (energie)effect bereikt kan worden en op welk termijn; 

Maak een realistische prognose (en eventueel scenario’s) van de resultaten van lopende projecten en processen en vergelijk de uitkomsten met de vastgelegde doelen van de Alliantie NEO voor de energietransitie. Ontwikkel, indien gewenst, vervolgens een specifiek instrumentarium voor het versnellen van de processen. 

Tenslotte zijn alle voorgaande bevindingen geanalyseerd en zijn vier hoofdconclusies getrokken. 

Conclusie 1. Tot nu toe vooral proceseffectiviteit In Genemuiden, Vroomshoop, Haaksbergen, Enschede, Kampen en Enter waren er ten tijde van de interviews(nog) geen aangetoonde energieprestatie-verbetering vanwege de aanpakken gerealiseerd op de bedrijventerreinen, maar zijn er wel belangrijke keuzes gemaakt en processtappen gezet richting inhoudelijke focus, onderbouwde inzicht in kansen en investeringsbereidheid en business cases. Energieke Regio en Zon op Dak hebben de vooraf afgesproken projectresultaten geleverd in de twee cases. Deze output heeft op andere locaties dan de specifieke cases in dit onderzoek de basis gelegd voor nu gerealiseerde energiemaatregelen. 

Conclusie 2. Vooraf geen concrete energieprestatie doelstellingen direct gekoppeld aan investeringen door individuele ondernemers formuleren, geven weinig mogelijkheden voor sturing op resultaten en doorlooptijd Een belangrijke factor om rekening mee te houden is dat geen van de acht aanpakken / projecten vooraf concrete resultaten met betrekking tot gerealiseerde energie-effecten had beloofd. Het succes is hierdoor in alle gevallen sterk afhankelijk gemaakt van een vooraf onbekende investeringsbereidheid bij de individuele ondernemers in maatregelen. De Alliantie NEO en in het bijzonder de provincie Overijssel hebben daarom alleen beperkte sturingsmogelijkheden bij het bijvoorbeeld toekennen van subsidies. Vraaggericht werken betekent eerst investeringsbereidheid bij private partijen vanuit eigen belangen en pas daarna – indien nodig – een bijdrage vanuit de overheid gekoppeld aan geleverde harde resultaten in energieprestatieverbetering. 

Conclusie 3. Gebrek aan een centrale trekker De ‘optelsom’ van (beleefde) taken en verantwoordelijkheden van de betrokkenen voor effectiviteit, continuïteit, integraliteit en doorlooptijd in een proces is lang niet altijd 100%. Voortgang, lokale inbedding en mogelijk ook het bereiken van de doelen van de Alliantie NEO komen hierdoor in gevaar. 

Conclusie 4. Mate van succes is sterk afhankelijk (geweest) van de lokale situatie en inbedding. De resultaten zijn – zeker in de meer procesgerichte aanpakken – vooraf alleen in beperkte mate voorspelbaar geweest door richtinggevende ambities. Lessons learned over aanpakken kunnen daarom zeker gedeeld worden, maar het effectief werken in een lokale situatie met de betrokken partijen betekent altijd “copy – adjust – paste” waar de juiste persoon / partij nodig is voor de adjuststap.

13th July 2021